โส จ กามราคาภาวโต น ราคราคี, รูปารูปราคาภาวโต น วิราครตฺโต ฯ ยโต เอวํวิธสฺส ‘‘อิทํ ปร’’นฺติ กิญฺจิ อิธ อุคฺคหิตํ นตฺถีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย สุทฺธฏฺฐกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปรมฏฺฐกสุตฺตวณฺณนา

[803] ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสูติ ปรมฏฺฐกสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? ภควติ กิร สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต นานาติตฺถิยา สนฺนิปติตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ทิฏฺฐิํ ทีเปนฺตา ‘‘อิทํ ปรมํ, อิทํ ปรม’’นฺติ กลหํ กตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํฯ ราชา สมฺพหุเล ชจฺจนฺเธ สนฺนิปาตาเปตฺวา ‘‘อิเมสํ หตฺถิํ ทสฺเสถา’’ติ อาณาเปสิฯ ราชปุริสา อนฺเธ สนฺนิปาตาเปตฺวา หตฺถิํ ปุรโต สยาเปตฺวา ‘‘ปสฺสถา’’ติ อาหํสุฯ เต หตฺถิสฺส เอกเมกํ องฺคํ ปรามสิํสุฯ ตโต รญฺญา ‘‘กีทิโส, ภเณ, หตฺถี’’ติ ปุฏฺโฐ โย โสณฺฑํ ปรามสิ, โส ‘‘เสยฺยถาปิ, มหาราช, นงฺคลีสา’’ติ ภณิฯ เย ทนฺตาทีนิ ปรามสิํสุ, เต อิตรํ ‘‘มา โภ รญฺโญ ปุรโต มุสา ภณี’’ติ ปริภาสิตฺวา ‘‘เสยฺยถาปิ, มหาราช, ภิตฺติขิโล’’ติอาทีนิ อาหํสุฯ ราชา ตํ สพฺพํ สุตฺวา ‘‘อีทิโส ตุมฺหากํ สมโย’’ติ ติตฺถิเย อุยฺโยเชสิฯ อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตสฺสํ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา ‘‘ยถา, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺธา หตฺถิํ อชานนฺตา ตํ ตํ องฺคํ ปรามสิตฺวา วิวทิํสุ, เอวํ ติตฺถิยา วิโมกฺขนฺติกธมฺมํ อชานนฺตา ตํ ตํ ทิฏฺฐิํ ปรามสิตฺวา วิวทนฺตี’’ติ วตฺวา ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ สุตฺตมภาสิฯ

ตตฺถ ปรมนฺติ ทิฏฺฐีสุ ปริพฺพสาโนติ ‘‘อิทํ ปรม’’นฺติ คเหตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสมาโนฯ ยทุตฺตริ กุรุเตติ ยํ อตฺตโน สตฺถาราทิํ เสฏฺฐํ กโรติฯ หีนาติ อญฺเญ ตโต สพฺพมาหาติ ตํ อตฺตโน สตฺถาราทิํ ฐเปตฺวา ตโต อญฺเญ สพฺเพ ‘‘หีนา อิเม’’ติ อาหฯ ตสฺมา วิวาทานิ อวีติวตฺโตติ เตน การเณน โส ทิฏฺฐิกลเห อวีติวตฺโตว โหติฯ

[804] ทุติยคาถาย อตฺโถ – เอวํ อวีติวตฺโต จ ยํ ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเตติ เอเตสุ วตฺถูสุ อุปฺปนฺนทิฏฺฐิสงฺขาเต อตฺตนิ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการํ อานิสํสํ ปสฺสติฯ ตเทว โส ตตฺถ สกาย ทิฏฺฐิยา อานิสํสํ ‘‘อิทํ เสฏฺฐ’’นฺติ อภินิวิสิตฺวา อญฺญํ สพฺพํ ปรสตฺถาราทิกํ นิหีนโต ปสฺสติฯ

[805] ตติยคาถาย อตฺโถ – เอวํ ปสฺสโต จสฺส ยํ อตฺตโน สตฺถาราทิํ นิสฺสิโต อญฺญํ ปรสตฺถาราทิํ หีนํ ปสฺสติ ตํ ปน ทสฺสนํ คนฺถเมว กุสลา วทนฺติ, พนฺธนนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ ยสฺมา เอตเทว, ตสฺมา หิ ทิฏฺฐํว สุตํ มุตํ วา สีลพฺพตํ ภิกฺขุ น นิสฺสเยยฺย, นาภินิเวเสยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[806] จตุตฺถคาถาย อตฺโถ – น เกวลํ ทิฏฺฐสุตาทิํ น นิสฺสเยยฺย, อปิจ โข ปน อสญฺชาตํ อุปรูปริ ทิฏฺฐิมฺปิ โลกสฺมิํ น กปฺปเยยฺย, น ชเนยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ กีทิสํ? ญาเณน วา สีลวเตน วาปิ, สมาปตฺติญาณาทินา ญาเณน วา สีลวเตน วา ยา กปฺปิยติ, เอตํ ทิฏฺฐิํ น กปฺเปยฺยฯ น เกวลญฺจ ทิฏฺฐิํ น กปฺปเยยฺย, อปิจ โข ปน มาเนนปิ ชาติอาทีหิ วตฺถูหิ สโมติ อตฺตานมนูปเนยฺย, หีโน น มญฺเญถ วิเสสิ วาปีติฯ

[807] ปญฺจมคาถาย อตฺโถ – เอวญฺหิ ทิฏฺฐิํ อกปฺเปนฺโต อมญฺญมาโน จ อตฺตํ ปหาย อนุปาทิยาโน อิธ วา ยํ ปุพฺเพ คหิตํ, ตํ ปหาย อปรํ อคฺคณฺหนฺโต ตสฺมิมฺปิ วุตฺตปฺปกาเร ญาเณ ทุวิธํ นิสฺสยํ โน กโรติฯ อกโรนฺโต จ ส เว วิยตฺเตสุ นานาทิฏฺฐิวเสน ภินฺเนสุ สตฺเตสุ น วคฺคสารี ฉนฺทาทิวเสน อคจฺฉนธมฺโม หุตฺวา ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐีสุ กิญฺจิปิ ทิฏฺฐิํ น ปจฺเจติ, น ปจฺจาคจฺฉตีติ วุตฺตํ โหติฯ

[808-10] อิทานิ โย โส อิมาย คาถาย วุตฺโต ขีณาสโว, ตสฺส วณฺณภณนตฺถํ ‘‘ยสฺสูภยนฺเต’’ติอาทิกา ติสฺโส คาถาโย อาหฯ ตตฺถ อุภยนฺเตติ ปุพฺเพ วุตฺตผสฺสาทิเภเทฯ ปณิธีติ ตณฺหาฯ ภวาภวายาติ ปุนปฺปุนภวายฯ อิธ วา หุรํ วาติ สกตฺตภาวาทิเภเท อิธ วา ปรตฺตภาวาทิเภเท ปรตฺถ วาฯ ทิฏฺเฐ วาติ ทิฏฺฐสุทฺธิยา วาฯ

เอส นโย สุตาทีสุฯ สญฺญาติ สญฺญาสมุฏฺฐาปิกา ทิฏฺฐิฯ ธมฺมาปิ เตสํ น ปฏิจฺฉิตาเสติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตธมฺมาปิ เตสํ ‘‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ เอวํ น ปฏิจฺฉิตาฯ ปารงฺคโต น ปจฺเจติ ตาทีติ นิพฺพานปารํ คโต เตน เตน มคฺเคน ปหีเน กิเลเส ปุน นาคจฺฉติ, ปญฺจหิ จ อากาเรหิ ตาที โหตีติฯ เสสํ ปากฏเมวาติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ปรมฏฺฐกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ชราสุตฺตวณฺณนา

[811] อปฺปํ วต ชีวิตนฺติ ชราสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วสฺสํ วสิตฺวา ยานิ ตานิ พุทฺธานํ สรีราโรคฺยสมฺปาทนํ อนุปฺปนฺนสิกฺขาปทปญฺญาปนํ เวเนยฺยทมนํ ตถารูปาย อฏฺฐุปฺปตฺติยา ชาตกาทิกถนนฺติอาทีนิ ชนปทจาริกานิมิตฺตานิ, ตานิ สมเวกฺขิตฺวา ชนปทจาริกํ ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน สายํ สาเกตํ อนุปฺปตฺโต อญฺชนวนํ ปาวิสิฯ สาเกตวาสิโน สุตฺวา ‘‘อกาโล อิทานิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา’’ติ วิภาตาย รตฺติยา มาลาคนฺธาทีนิ คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ปูชนวนฺทนสมฺโมทนาทีนิ กตฺวา ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ ยาว ภควโต คามปฺปเวสนเวลา, อถ ภควา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ ตํ อญฺญตโร สาเกตโก พฺราหฺมณมหาสาโล นครา นิกฺขนฺโต นครทฺวาเร อทฺทสฯ ทิสฺวา ปุตฺตสิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘จิรทิฏฺโฐสิ, ปุตฺต, มยา’’ติ ปริเทวยมาโน อภิมุโข อคมาสิฯ ภควา ภิกฺขู สญฺญาเปสิ – ‘‘อยํ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมโณ ยํ อิจฺฉติ, ตํ กโรตุ, น วาเรตพฺโพ’’ติฯ

พฺราหฺมโณปิ วจฺฉคิทฺธินีว คาวี อาคนฺตฺวา ภควโต กายํ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ ทกฺขิณโต จ วามโต จาติ สมนฺตา อาลิงฺคิ ‘‘จิรทิฏฺโฐสิ, ปุตฺต, จิรํ วินา อโหสี’’ติ ภณนฺโตฯ ยทิ ปน โส ตถา กาตุํ น ลเภยฺย, หทยํ ผาเลตฺวา มเรยฺยฯ